Tn̂g-bóe-soaⁿ-niû koh lâi ah

 Kin-á-ji̍t, lâng iah lám-lám, tio̍h chham-ka ha̍k-hāu ūn-tōng-hōe bē-tàng cháu, tām-po̍h-á bē sóng. Châng-ng mn̄g in kám beh lâi, lóng chhéng-ká khì ah. A̍h bô sió-khóa kà leh,  lán ko͘-ko͘-toaⁿ-toaⁿ chi̍t-ê.

Thàu-chá chhut-mn̂g. chit pái ha̍k-hāu koài-koài, ā bô seng kià thêng-su hō͘ lâng, chi̍p-ha̍p só͘-chāi mā bô, kan-na sî-kan kàu kóng ài khì ūn-tōng-tiâⁿ. Ka-chài, ū sió-khóa liōng-chá.

Chhut-mn̂g bô gōa kú thiaⁿ tio̍h chiáu-á siaⁿ, lia̍h-chún sī hí-chhiok//kheh-chiáu, tio̍h bô khòa-ì ti̍t-ti̍t kiâⁿ. M̄-koh, thâu-chêng tiān-pò-sòaⁿ nn̄g saⁿ chiah thiàu khí thiàu lo̍h, lán chù-ì tio̍h in thé-châi phēng kheh-chiáu khah sòe chiah. Chim-chiok khòaⁿ, chìⁿ kng, khòaⁿ bē chheng-chhó, chhiú-ki-á sa lâi hip, mā hip bōe chheng-chhó. Koh sīm--chi̍t-ē, khak-tēng sī tn̂g-bóe-soaⁿ-niû.

Kín thêng kha, kín hip. sim-koaⁿ thâu hoaⁿ-hí, kúi-nî ah？Koh thang khòaⁿ tio̍h, pháng 4 nî ah. Ná khòaⁿ ná óa khì hip, hoat-kiàn in iā bô siáⁿ kiaⁿ lâng, koh kah lán sio siòng. 

Tī chia, khah hi-hán ê chiáu lán iā  khòaⁿ kòe 鳳頭蒼鷹、埃及聖䴉、白腰鵲鴝。

kám-jiám hong-siâ

Chin kú bô án-ni nńg kauh-kauh ah. Tāi-seng lé-pài hit kang hoat-kak chhiú-kó͘ kap tōa-thúi ê kiàn-chí bah ē thiàⁿ liáu-āu, nâ-âu khai-sí thiàⁿ. In-iû A-hun--á í-keng chèng-thâu hoat khiaih nn̄g kang ah. Lán goân-té siūⁿ-kóng lán ka-kī lâng iah ióng-ióng, tio̍h bô siáⁿ khòa-ì, iā chhìn-chhái tî-hông. Kiat-kio̍k, ûn-na òe tio̍h.

Chèng-thâu tī chē chhia ê sî iah bô siáⁿ chùn-būn, lán kòe Hó͘-bóe khai-sí bî kah beh ji̍p Tâi-tiong tè-kài soah kôaⁿ cheng-sîn, iā chiah hoat-kiàn tha̍t-chhia tha̍t beh nn̄g tiām-chēng, koh kám-kak kha bóe chhiú bóe hoat hōng hang-hang,  lâng sin-khu hi-lám sió-khóa ùi-kôaⁿ. Lán hoan-ló sin-khu sng-nńg ē éng-hióng siōng-khò, kín khioh-khioh leh tó lo̍h-khì khùn, hó ka-chài bô gōa kú, piàn-chòe thâu sió-khóa hoat-sio niâ, hit chióng kám-jiám hong-siâ ê hi-lám sng-nńg ū khah siau-thòe. 

Pài-it, kín phàu chi̍t poe ka-pi lâi lim, kó-jiân chèng-thâu koh khah leh, phīⁿ-chúi mā khah bōe lâu. M̄-koh hā-khò liáu-āu, thâu it-ti̍t hang-hang, phīⁿ-chúi bē thêng,  tó lo̍h khì  beh khùn koh kui sin-khu ti̍t-ti̍t chhut kōaⁿ phái khùn. Khòaⁿ kui mî ê iáⁿ-phìⁿ.

Lán hoat-kiàn, in tiong-kok lâng ê iáⁿ-phìⁿ, lóng chiok kiaⁿ-lâng, kak-sek an-pâi lóng chiok bē kiàn-siàu, lóng hit khoán kiông-beh phiⁿ--lâng, chia̍h--lâng,  koh kóng kah lí-só͘-tong-jiân--ê.  

Lán ē kì-tit siōng-chá kám-jiám hong-siâ, sī kok-hāu-á ê sî. Hit-kú, iah tòa tī Tan-hōng, m̄-chai hoat-chhut siáⁿ-mih tōng-chēng,  gún A-pa A-bú, kín khí-lâi āiⁿ góa khì Tan-hōng ke-á hō͘ i-seng khòaⁿ, hoat-sio, chiⁿ kha-chhng,  bô gōa-kú tio̍h hó ah. Saⁿ sì nî-á ê sî.

Koh lâi tio̍h khì kàu Kau-tāi, ū nn̄g pái. Chi̍t pái, kín khì kah lâng ūn-tōng phah nâ-kiû,  chèng-thâu tio̍h siau-si khì ah. Koh chi̍t-pái ùi-kôaⁿ hi-lám kui kang, ut tī bîn-chhn̂g, keh kang iā thòe-sio ah. Liáu-āu,  ū-sî sió-khóa ū kám-kak tio̍h lim kóa ka-pi, chèng-thâu tio̍h bē giâ. Nā giâ khiaih, mā nn̄g saⁿ  kang. 

Téng pang ū chi̍t hôe, ū-iáⁿ giâm-tiōng,chèng-thâu hoán-khí hoán-tó, liân-sio-sòa chi̍t lé-pài, Iā puh kōaⁿ, iā ùi-kôaⁿ, hip tī mî-phōe lāi koh ē phi̍h-phi̍h-chhoah, mn̍gh-kiāⁿ koh chia̍h bē siáⁿ lo̍h.

Kin-á-ji̍t khai-sí ē sàu, phīⁿ-chúi kāng-khoán m̄ thêng, kiàn-chí bah iā koh thiàⁿ-thiàⁿ.  

22 E-po͘ hā-khò, kap A-him iok the̍h pn̄g, sî-kan bē chún, la̍k tiám cha̍p gōa hun  the̍h, liáu-āu chia̍h  chi̍t kóa-á, tio̍h kín tó lo̍h-khì khùn, pn̄g-a̍p-á kap chhài mā bô siu. Khùn kah 11  tiám gōa, khí ùi-kôaⁿ, phōe án-nóa khiú lóng bô hāu, kín khí-lâi chhēng tn̂g-khò͘, bô kàu, koh chhēng chi̍t niá tn̂g-ńg--ê,  bē hong-sim, koh kā khùn-tē-á sa lâi, chiah an-sim khùn. Kó-jiân bōe kôaⁿ ah, tian-tò khùn kah ē joa̍h, tha̍t phōe. Ngī ah ka-kī ke khùn, kah thàu-chá 7  tiám chiah cheng-sîn. Phīⁿ-chúi bōe it-ti̍t lâu ah, m̄-koh khai-sí ū thâm kap phīⁿ-kô ài chheng. 

Thoa kàu beh cha̍p-jī  tiám ah chiah chhut-mn̂g, hiám-hiám bē kì-tit ài khì tâu-phiò. Lâng iah-sī bōe cheng-eng, sin-khu iah-sī hi-hi, koh ti̍t-ti̍t puh kōaⁿ.  

Têng tha̍k Moby Dick

Hong-thai ê sî,  lán ji̍t-chí kòe kah bâ-bū bô chu-bī. To án-ni ā m̄--tit, án--ni ia̍h m̄--tit,  lâng hông pa̍k tī Tām-chúi, in-iû Hô-him hóng hôe Ko-hiông,  Tâi-lâm--ê thêng sái. Koh lán tap-èng--lâng ê tāi-chì khiok tī Pài-la̍k, Pài-sì hong-thai chiūⁿ Ko-hiông liáu-āu, bô-gî-gō͘ bô gōa kú tio̍h siau-si khì, liân-tài Tâi-lâm mā hó-thiⁿ. Lán tio̍h ài kóaⁿ-kín kóaⁿ tǹg-khì. Nā kan-na siōng-khò, lán ū ū-kò kóng lán nā bōe tú-hó, ē online siōng-khò. M̄-koh, lâng an-pâi ê káng-chō, bōe chhiâu tit.

Iā thèng-hó lâi khioh chhù-lāi ê mi̍h-kiāⁿ, ná khoán, pêng-siông-sî-á bô sim-chiâⁿ. Hûiⁿ-ti̍t, chi̍t lia̍p sim bē an-tēng. Tio̍h koh siūⁿ beh lâi tha̍k kóa gâu-lâng ê chheh. Marquez ê té-phiⁿ, kiat-kó hoat-kiàn he hoan-e̍k, ū-iáⁿ bô siáⁿ ha̍h lán ê khùi-kháu. Neruta hoan chòe 尼爾達 sī sáⁿ lah？Tio̍h tōa sim-koaⁿ siūⁿ berh tha̍k goân-bûn, sī-kóng phô-tô-gâ/Se-pan-gâ gí lán iā iah bē o̍h bē-hiáu. Só͘-tì, lán lâi tha̍k Eng-gí--ê. Í-chá lán tha̍k kè Ulysses thâu 1 chiuⁿ, lán ka-kī ê chù-kái phēng goân-bûn khah chōe. Tha̍k kòe, mā bē kì-tit siá sáⁿ, kan-na sió-khóa ìn-siōng ū hái-piⁿ-á, ū Iû-thài lâng, ū chîⁿ...

Kàu chhù koh tńg khì péng Moby Dick, hoān-hiân lán m̄-chai gōa kú í-chêng mā ū tha̍k kòe, khòaⁿ chù-kái kap kì-hō, tha̍k kah tē la̍k chiuⁿ, oân-choân bô ìn-siōng. Koh khah khah-chá í-chêng, lán ū seng tha̍k kèr hoan-e̍k pán. M̄-koh, lāi-iông kah goân-bûn chha siuⁿ chōe. Liân chù-kái mā bô ìn-siōng....ló͘

Moby Dick tī Google tô͘-su-koán ū,  ē-sái tha̍k bián chîⁿ--ê. Iphone mā  ē-sái lia̍h, chit ê pán-pún kah góa chhiū-thâu--ê koh bô kāng. 

Jī ìn chin sòe jī, koh chi̍t chōa kah chi̍t chōa làng phāng chin oe̍h, tāi-khài chit pún lāi-iông chiok chōe, tì-sú tio̍h ìn chiah kāu. Ū khòaⁿ lâng siá kóng chit pún sī  lia̍h hái-ang  ê pah-kho choân-chu.

Koh, chit pái lán beh chē chhia chiūⁿ pak pòaⁿ-lō͘ khòaⁿ tio̍h Chiam lāu-iâ in tau ū tiàu hûn-ang-á sek ê ko͘-á-teng, chhia̍k chi̍t-ē, sió chim-chiok khòaⁿ--chi̍t-ē, lāi-té ū 2  ê cha-bó͘ lâng, piah-téng kó-jiân siá Chiau kong kòe-sin ah.

Koh-khah iàu-kín ê ji̍t-chì:

Tī bāng-lō͘ khòaⁿ tio̍h lán Tâi-gí sian-pòe Tiuⁿ Jū-hông kàu-siū ê hù-im, chū i poa̍h tó bô hó choán sim-koaⁿ thâu  tio̍h thau-thau-á sió-khóa ū chi̍t ê té ah,  iah-sī ū-kàu m̄-kam. 

Chòe-kūn, chóng-sǹg ē-sái ēng Tâi-oân Tâi-gí ê miâ. M̄-koh, Koh ū kheh-lâng li̍p-úi m̄-goān leh chhá,  si̍t-chāi bô thian-liông. 

Chia̍h sng-á

Kin-á-ji̍t, kì-liām-ji̍t, thiaⁿ lâng kóng sī Tâi-oân 1911 nî, choân tó lerh piàⁿ sng-á. Góa só͘ kì-liām--ê,  góa sère-hàn ê sî, pháng-ǹg saⁿ-sì hér-á, iah tòa terh Piâⁿ-bér soaⁿ-téng bér-liu. Hit ji̍t tīr pa̍t-lâng tau, gún tòa khah koân, in tau khah kē, só͘-í ē-sái kiò chère ē-keng chhù, èng-kai sī gún bú--á ê chí-bēr-á phōaⁿ in tau.
Khìr hia, lán m̄-chai ūi siáⁿ tāi,  kán-ná beh khai-kang niâ, iah sī berh chham-siông kau-ōaⁿ kang,  hit chūn lán m̄-bat. Bô gî-gō͘, hiong-hiong thiaⁿ tio̍h, soaⁿ kha, sīr-si̍t sī tiâⁿ-bér piⁿ-á  khí-lâi ê soaⁿ-lō͘ hia, ū pāⁿ-pu siaⁿ. In tōa-lâng lóng chai-iáⁿ, sī-kóng lán lóng m̄-bat. In sûi kā i kiò lâi, chi̍t ê cha-po͘ lâng tì chi̍t téng pau-pò͘ ê koe-le̍h-á, chhēng àm chháu-á sek tn̂g-ńg ê saⁿ, chit-má chai-iáⁿ he sī peng-á saⁿ, taⁿ nn̄g tháng mn̍gh-kiāⁿ khiaih. In kóng kóa ōe, liáu-āu gún bú--á the̍h chi̍t ê hō͘ góa, kóng ē chia̍h-chit.

Lán thâu chi̍t pái chia̍h tio̍h chit khoán mn̍gh, hō͘-chère sng-á. Lâi ē-káng liáu-āu, lâng kā lán kà kóng he sī ō͘-peng, koh ū lâng he sī pāⁿ-pu.  Sère-sère ê á, chi̍t kiû, chu-bī, khioh khí tiⁿ, chá tio̍h bōe kì-tit ah, m̄-koh hi̍t ê thiⁿ kng-iāⁿ khóng-chhiⁿ kah kóa pe̍h-hún, liâng-hong chhoe bin, peng-peng liâng-liâng, kah bú--á ê chhiò-iông  ê kong-kéng iáu ē kì eh.

----

Châng-ng àn Tâi-pak chēr ba·suh, lâng chhah-chhah-chhah, khòaⁿ pió, ta̍k pang lóng kheh-móa. Hó ka-chài, chit pái lán ē kì-tit seng phah phiò. Chiūⁿ chhia, seng tha̍k kóa chu, sòa khùn kui lō͘  kàu Môa-tāu.

Lé-pài beh hoan-thâu hit pang mā chha-put-to chōe lâng. 

Kàu chhù, O͘-môa kah A-hun-á tú hó terh mn̂g-kháu. Lán ná berh chhú-lí tiān-chú chheh, ná chhó-chhó pó͘ chia̍h àm-tǹg, ū sún-khak-hîr chi̍t kho͘ kap thng. 

---

Khùn, ū-iáⁿ kāu bāng. Bāng kⁿ lán lerh phah-piàⁿ káng, kàu-sek āu-piah chi̍t tīn lóng lerh thó-lūn in ka-kī ê chok-gia̍p, thó-lūn kah peh khìr toh-á téng, lán hoah siaⁿ, in soah cháu-cháu chhut-khir.  Lán m̄ kam-goān chhiàng kóng berh kā in kì khiàm-sek,  mn̂g só--khiaih. Sīr-si̍t lán sim-koaⁿ chin siūⁿ-khì, in chiah--ê sian-siⁿ lâng ha̍k-seng chiok phòa-keh.

M̄-koh, só bōe khiaih, chún soah. Lán chiap-sòa khìr khiâ chhia, berh khìr chhah chi̍t ê só͘-chāi. Soah kā lâng ê o͘-tó-bái tu̍h phòa iû-tháng. Hit kha iû-tháng iû tio̍h khai-sí ti̍t-ti̍t lâu, àm chhiⁿ-sek ê khì-iû. Lán hoan-ló lâu kah chi̍t-sì-kòe, bān-put-jī hèr to̍h hoat-seng hóe-sio-chhù. Kín siūⁿ pan-hoat berh tòng. Lán siūⁿ-tio̍h McGuyver, chhiū-lin-thn̂g, kín  cháu khì thâu-chêng kam-á-tiàm. Lán khòaⁿ tio̍h chhiⁿ-chìⁿ, m̄-koh in lóng kúi-ā pau pau chòe chi̍t tōa pau, lán kan-na su-iàu chi̍t sió pau. Sim-koaⁿ ná chhia̍k--tio̍h, tiàm thâu-ke-má leh kò͘, káⁿ sī kheh-lâng. Lán kā i mn̄g kám ē-sái thiah chi̍t pau bōe góa chi̍t pau sère pau á tio̍h hó, i m̄-khéng. 

Lán sim-lāi sió-khóa iàn-khì, lerh siūⁿ kóng kám berh bóe chi̍t tōa pau, bóe-á m̄-goān. Oa̍t thâu cháu, khòaⁿ tio̍h  piⁿ-á nn̄g saⁿ  ê cha-bó͘ ha̍k-seng lerh pò͘-tì oa̍h-tāng, lán kín khìr kā in chioh liâm-pò͘. Terh thèng-hāu ê sî soah cheng-sîn.

Hân-lō͘ kì

 Hân-lō͘ tú-kòe. Thiⁿ-khì choán liâng, iáu ū hong-thai leh eng-hiông, Tām-chúi liân-sòa hō͘ lo̍h saⁿ kang. Pài-saⁿ khí hō͘ chiām siu soah. Pài-jī àm, tio̍h sī Hân-lō͘, hoán koân, lán lâng thiám, chhhit poeh tiám á, tio̍h tó lo̍h khùn, koh chhiâu chi̍t ki tiān-hong leh pháng, chhoe kha-bóe. Cha̍p-it tiám gōa, kôaⁿ kah chêng-sin, kín kā tiān-hong kìm--khiaih, chiah koh khùn. Lán hoat-kiàn, tōa thúi chhhiú bong liâng-liâng, tôa-thúi i ka-ki bô sáⁿ kám-kak, sió-khóa kám-kak léng niâ. Giú phōe kah, ū tām-po̍h-á kú chiah koh khùn khì.

Kui mî, èng-kai sī beh cheng-sîn chìn-chêng, ti̍t-ti̍t hâm-bîn bîn-bāng, bé-su tī lēng chi̍t ê sè-kài seng-oa̍h. Ín-iu lán tiāⁿ-tiāⁿ bāng ji̍p kâng chi̍t ê te-lī khong-kan kap chêng-kéng,  chhù-lí kâng-khoán ê būn-tôe. 

Lán ta̍k lé-pài ūi tio̍h beh káng khò, lóng tio̍h chē basuh lâm-pak phun-pho, thiaⁿ kî-tha ê tông-sū in lóng kóng in án-ni bē-kham-tit. Lán lia̍h-chún ka-kī iah-koh siáu-liân sin-khu ióng.

Tī bāng-kéng, lán ē hoat-hiān sî-kan chiok pek, kau-thong lô͘-soaⁿ koh chiok tēng,  bē-tàng chhiâu, kò͘-tēng ài seng chē kàu hia, choán hit pang kò͘-tēng  ê kong-chhia, nā bô chē ē chi̍t pang, tio̍h bē hù kàu tī soaⁿ-lih hái-piⁿ ê ha̍k-hāu. 

Chún nā ē hù, kàu ha̍k-hāu,  iā ē bē kì-tit kàu-sek tī toh chi̍t tòng lâu, toh chi̍t chàn, toh chit keng kàu-sek. Beh kín chhōe, chi̍t tòng chhōe kòe chi̍t tòng, khí-khí-lo̍h-lo̍h, kàu-sek mn̂g thâu-chêng  khoàn khò-pió,  chhiú-ki-á chhōe khò-pió, koh ji̍p kàu-sek ēng tiān-náu chhōe siōng-khò sî-kan,  kàu-sek. Chia-ê lóng bô chi̍t hāng sūn-lī. Sim-chiâⁿ iā hoan-ló, iā kín tiuⁿ, koh ē siūⁿ beh kín liân-lo̍k kiù-chhiⁿ, soah siūⁿ-khí bô lâng sī lán ê kiù-chhiⁿ, choăn chiah chêng-sin.

Chit sî ê sin-khu, kái-sêng lóng bô ti-kak,  ū-sî lán ē hō͘ ka-ki kiaⁿ--tio̍h, tio̍h sī án-ni. Lán siūⁿ-khí A-ka （Tân Hêng-ka）, lú hoan-ló. Ko͘ sin chi̍t lâng tī sok-sià, nā án--chóaⁿ, ū-iáⁿ tio̍h bái ah. Lán chit-kú, bōe koh siàu-liân hong-sîn khì-khài,  khah kiaⁿ sí ah.

Só͘-tí, lán chin chù-ì chia̍h-si̍t, bē hi-hán siáⁿ-mih sin-sián ê hó-liāu, an-choân tē-it. Taⁿ, ū-iáⁿ khah chōe hòe ah, koh chit kúi nî phiau-phû bē tiāⁿ-tio̍h ê le̍k-thêng, hō͘ lán bé-tang an-sim ióng-sîn kò͘ sin-thé, koh tio̍h put-sî khòaⁿ chhiú-ki-á, sin-khu ka-sok thè-hòa, chi̍t ê hioh-joa̍h chhùi-khí kèng-jiân kā lán lak saⁿ  khí. 

Cho̍h--ji̍t mā án-ni, cheng-sîn ê sî, bé-su kan-na thâu-khak chêng-sin, sin-khu m̄-chai tī toh.

Ūi-tio̍h tâu phiò hō͘ sin chú-jīm,  koh hō͘ lâng mā chi̍t pái. Lán tī-teh thoân-thé ê sî, tiāⁿ-tiāⁿ ē án-ni, chhú sià ē kah lâng bô-kâng. Lâng mn̄g lán lí-iû, lán soah phái-sè kóng. Sū-si̍t lán tī thoân-thé lih, bô chū-su ê siūⁿ-hoat, m̄-sī ūi ka-kī, m̄ bô leh khioh-hūn, khioh siû. M̄-koh, án-ni mā ē jiá lâng bô hoaⁿ-hí. Lán khòaⁿ in lóng tiòng-to̍k kài chhim ah. In ka-kī mā lóng sêng-jīn ah, m̄-koh chin-chiàⁿ kiò in bīn-tùi, in lóng m̄ goān, m̄-goān sêng-jīn, mā  m̄-goān kap lâng  hô-kái, kap tùi-hong, kap ka-kī, in lóng bô-ài. Lán khiok sī in kù-chāi in khì hò͘ phun-chúi sio phùn, phùn tio̍h góa, góa mā kan-na koh tńg--khì sóe-sóe leh tio̍h hó. Chia ā m̄-sī lán ê sè-kài ah, m̄-sī lán ûi-it ê sè-kài, lú m̄-sī lán ûi-it ê seng-oa̍h ah.  

Koh kóng, góa ài chhiáⁿ in cheh. Khêng-si̍t, chiàu in án-ni ê kau-poe, lán tòe bē tio̍h, iā bōe ài tòe. Lán lêng-khó khì chòe Tâi-gí ê sū-kang. M̄-koh, lán pôe lâng chia̍h hiah chōe pái khì ah. Lán kóng chhiáⁿ, OK ah, ná tio̍h lí-iú, in hāu-siⁿ beh tō͘-chòe, ha̍k-ūi the̍h tio̍h, seng-téng thong-kòe, lóng kā in kiong-hí. Sio-chhiáⁿ bô lūn lah, lán  chhiáⁿ bián lí-iû. 

Kóng tio̍h che, it-ngó͘ nî hit sî, lán kōaⁿ chi̍t siuⁿ būn-tôe khì. Chhòa the kóng bián, koh kèng-jiân khui chhùi  kóng, sī lán it-téng ài kā i pa-kiat/o͘-se chit khoán ōe. Lán hit-sî sió-khóa gông-ngia̍h, kan-na gōng chhiò.