2017年11月13日 星期一

Tâi-gí chhù-kéng

Tâi-gí chhù-kéng
(Lîm Jū-khái)


Kin-nî《原住民族語言發展法》5 goe̍h 26 tī li̍p-hoat-īⁿ 3 tha̍k thong-kòe,koh tī 6 goe̍h 14 kong-pò͘ ah。Àm-hâm beh cheng-chhu hoat-tēng tē-ūi ê ì-tô͘ kap kiōng-sek ê 《客家基本法》修正草案 iā kín-beh sàng li̍p-hoat-īⁿ。Chêng-sè khòaⁿ tio̍h bē-bái,m̄-koh m̄-thang koh-chài kan-ta pàng-phùi an káu-sim niâ。He lóng sī Chhòa Eng-bûn soán-kí ê chèng-kiàn,chin hó,lán chin chàn-tông,iā ǹg-bāng in kóaⁿ-kín thê-chhut kū-thé ê si̍t-si hong-àn,kín kā beh-sí beh-sí ê Tâi-oân pún-thó͘ gí-giân kiù--toaih。

 Lâng in goân-chū-bîn kap kheh-ka lóng ū koaⁿ-hong ê úi-oân-hōe,ta̍k-nî lóng thang phian kúi-ā ek ê ī-sǹg lo̍h-khì chò ta̍k-hāng cho̍k-kûn sū-kang。Kan-ta lán Tâi-gí cho̍k-kûn bô,tī chèng-hú ki-koan liân miâ to͘ m̄ hō͘ lán ka-kī hō。Ngī kā lán ê bó-gí hoat-tēng chò 臺灣閩南語,jî-kim liân臺灣mā bē-sái ēng,ti̍t-chiap kiò chò閩南語。To̍k-to̍k 1 ê bûn-hòa-pō͘ iōng “臺語”。

 Ah lāu-jia̍t kún-kún 1 khùn chiâⁿ tōa khùn ê《國家語言發展法》soah iáu chēng chiauh-chiauh。Tâi-gí úi-oân-hōe iā bô khó-lêng hō͘ lán siat-li̍p,lán koh thòe 1 pō͘ kan-ta iàu-kiû siat-li̍p Tâi-gí tiān-sī-tâi ǹg-bāng thang chhòng-chō kap hùn-khoah phó͘-phiàn sú-iōng Tâi-gí ê khong-kan ki-hōe kap seng-oa̍h,kiat-kio̍k kàu taⁿ iā sī chia̍h bô kan-ta giàn。

Tī chit-má Tâi-gí kàu-io̍k kài,iah-sī bîn-kan lâng,chōe-chōe lâng tùi hoat-tēng ê閩南語 miâ-chheng bô-ta-ôa thò-hia̍p,sui-jiân lán-lâng khòaⁿ tio̍h put-bo̍k,iā tio̍h thun-lún。 Koh tio̍h ka-kī an-ùi kóng koh ē-tàng kòng-hiàn 1 kóa sim-sîn kap khùi-la̍t tī chhui-sak Tâi-gí tio̍h ū kè-ta̍t ah。Lâng nā kā lán khioh-chhiò iā tio̍h thun-lún。Sim-pū-á tē-ūi kap thāi-gū,si̍t-chāi chiok úi-khut kiam sú lán-lâng ut-chut hùn-khài。Chit khoán chêng-hóng beh kàu tī-sî chiah thang kai-koán leh?Ǹg chit ê chèng-hú kám ū ki-hōe?Lán chin pi-koan。

Sī-kóng,hiān-kim kho-ki chìn-pō͘,gí-giân bûn-jī tiān-chú-hòa lóng chin lī-piān ah。Che iā sī chit-má sìn-sit kau-liû ê chú-iàu hong-sek ah,sīm-chì liân seng-lí tiûⁿ iā chin chōe sóa chiūⁿ bāng-lō͘。Che iā sī lán Tâi-gí ê ki-hōe iā-kú-káⁿ?Só͘-tì,gí-giân choán bûn-jī ê tha̍k kap siá tong-jiân jú lâi jú iàu-kín。

Lán Tâi-gí siā-kûn iā bô èng-kai khut-chiú tī kàu-ha̍k chit chân,tī seng-oa̍h ta̍k hong-bīn lán lóng tio̍h khui-phiah sú-iōng khong-kan。Tī chu-sìn kì-sūt hong-bīn,lán Tâi-gí ê kang-khū iā chin hó ēng,ū bāng-lō͘ téng ê jī-sû-tián,iah-koh ū tih ta̍k chióng hē-thóng thang ēng ê Tâi-gí su-ji̍p-hoat。Iû-kî sī LÔ-MÁ-JĪ su-ji̍p oân-choân bô būn-tôe,bô-lūn tī iphone ipad[1] iah-sī android[2] ê sûi-sin 3C,iah-sī Windows kap Mac[3] kè to͘ bô būn-tôe,chiū sǹg-chò Linux-base ê kî-tha hē-thóng iā ū。

Lán chai-iáⁿ google in kō͘ sò͘-liōng ke̍k-tōa ê data ūn-sǹg , ē-sái hō͘ lán chhōe tio̍h koan-kiān chu-liāu,in m̄-bián bat jīm-hô gí-giân bûn-jī。 Che sī tiān-náu ián-soàn ê lī-hāi。 Koh chìn 1 pō͘ , in iā ē-tàng kā gí-im bô͘-gí chhut-lâi,só͘-tì, in chit-má koh ū thê-kiong gí-im su-ji̍p-hoat。Khah chú-iàu ê sè-kài gí-giân chha-put-to lóng ū, liân Kńg-tang-ōe iā ū lioh!Chit hāng chìn-pō͘ tùi lán beh chòe gí-giân ho̍k-io̍k kám m̄-sī chin ū-la̍t?Lán kám bē-sài ta̍h chit ê ki-hōe kap lī-iōng chit ê kang-khū?

Lán siá Tâi-gí,bô-lūn lí siá thoân-thóng pe̍h-ōe-jī, iah sī kàu-io̍k-pō͘ kui-hoān ê Tâi-lô-sek lô-má-jī, beh choán-ōaⁿ, tiān-náu thêng-sek chòe tio̍h lóng chin khin-séng ū-la̍t, kang-khū iā piān-piān。 M̄-koh lí nā siá hàn-jī tio̍h bô chit-khoán lī-piān, koh-khah tī bûn pe̍h kau-phòa im, beh choán-ōaⁿ iah-sī beh chòe gí-im ha̍p-sêng, hun-sek lóng khah lô-thi, koh  20 tang tio̍h  thak bô ah。 Só͘-tì, lán kiàn-gī ta̍k-ê beh siá Tâi-gí tio̍h siá lô-má-jī。 In chit-má Tiong-bûn mā chīn-liōng siau-tû kau-phòa-im ah kóng, lán nā hàn-jī sa leh m̄ pàng kau-phòa-im sī tài-sin-miā bô hoat-tō͘ sià-sin-lī, án-ni beh chòe hiān-tāi hòa chin-chiàⁿ ū khah khùn-lân。

 M̄-koh,kàu-io̍k-pō͘ bô ì-sù chīn-la̍t chhui-sak lô-má-jī su-siá,in kian-chhî hàn-jī su-siá khah chiàⁿ-pān。Kā chiok chōe sî-kan cheng-sîn kap kim-chîⁿ hē tī chhiau-chhōe hàn-jī pún-jī chiàⁿ-jī kap chō jī nih。Chū án-ni chiok chōe Tâi-gí gâu-lâng tòe kàu-io̍k-pō͘ leh lin-long se̍h chhiau-chhōe in siōng kah-ì ê jī。He kun-pún kap hiān-tāi gí-bûn kàu-io̍k bô sáⁿ tī-tāi。Kiat-kio̍k lōng-hùi chōe-chōe choan-ka ha̍k-chiá ê tì-hūi,kap choân-kok lāu-su ha̍k-seng ê cheng-sîn kap nāi-sèng。

 Kàu-sek lih soán iōng ê kàu-châi thoat-lī seng-oa̍h,o̍h Tâi-gí pìⁿ chò piáu-ián iōng tô͘,1 nî 1 kái gí-bûn kēng-sài chhut-tiûⁿ niâ。Kiat-kó hit-khoán piáu-ián sèng-chit--ê oa̍h-tāng chham-ú pí-sài Tâi-gí ê lâng mā-sī 1 nî 1 nî chió khì。He m̄-sī chèng-siông ê gí-bûn kàu-io̍k lah。Iā ū lâng kóng lán Tâi-gí ê bûn-chiuⁿ bô kàu thang ēng lâi siōng-khò。Khak-si̍t Tâi-gí sû tòe bē-tio̍h hiān-tāi seng-oa̍h ê piàn-hòa,he sī tn̂g-kî hō͘ chèng-hú pek-hāi ê kiat-kó。Jî-chhiáⁿ sū-si̍tTâi-gí chheh chin oh siau,choân-kok hiah chōe bó-gí lāu-su lioh,sin Tâi-gí bûn-ha̍k cha̍p-chì kèng-jiân chio bô 300 ê tiāⁿ-hō͘。Ah kiat-kio̍k Tâi-gí ê sìⁿ-miā sit la̍t,Tâi-gí pún-té kò͘-iú ê lōe-iông ti̍t-ti̍t siau-mô͘ thàu-po̍h khì,lēng 1 hong-bīn koh bô la̍t thang tòe sî-tāi chhòng-chō cheng-ka sin-ê bûn-hòa。

 Koh 1 hāng,ū kúi-ā ê siàu-liân lāu-bú,gín-á á chió-hòe,in siūⁿ-beh kà in Tâi-gí,iā chin jīn-chin kà,sêng-kó iā bē-bái。Sī-kóng,in kā gín-á chhōa chhut-khì,kui Tâi-oân soah bô tè thang ēng Tâi-gí。Liân Ji̍t-pún-lâng tō͘ kā ha̍k-hāu kà ê Tâi-oân kok-gí gō͘-hoe chòTaiwanese ah kóng。Lán Tâi-gí ê sī-tōa lâng liân kap ka-kī ê sun to͘ phó͘-phiàn bô beh kóng Tâi-gí,Tâi-gí beh toh ēng?Cha-hng Tiuⁿ kàu-siū chiah tah 1 tiuⁿ thóng-kè kóng,chit-má ê gín-á thâu 1 chióng ē-hiáu ê gí-giân sī Tâi-gí--ê kan-ta 5% niâ。Che hián-bêng lán Tâi-gí khoân-kéng iáu teh siū chèng-hú koaⁿ-hong chèng-chhek ap-chè。Sui-jiân iā ū lâng lo̍k-koan kóng lán Tâi-gí keng-kòe Ji̍t-pún thóng-tī to͘ chhui bē sí ah,chit-chūn jú chhui bē sí lah。M̄-ku,án-ni ok-sèng sûn-khoàn lo̍h-khì,tio̍h ū jú pi-koan ê lâng kóng Tâi-gí thang koh oa̍h 30 tang niâ。Lán thiaⁿ tio̍h si̍t-chāi sim kiaⁿ tám hân,soah bô ōe thang ìn。

Sī-kóng,lán si̍t-chè ū kho-ki kang-khū hō͘ lán thoân-pò͘ kau-liû ke chiok lī-piān koh chìn-pō͘,koh ū jú lâi jú chōe siàu-liân lâng khéng o̍h Tâi-gí,koh lán ê Tâi-gí chu-liāu khò͘ iā chin chōe。Chhui-sak Tâi-gí,lán tàu-té khiàm siáⁿ hòe?Kám sī tiān-sī-tâi?Kám sī úi-oân-hōe?
[1] iOS hē-thóng ēng Lohankha台語輸入法http://lohankha.tw/
[3] Windows kap Mac lóng ē-sái ēng FHL Taigi-Hakka IME 信望愛台語客語輸入法 http://taigi.fhl.net/TaigiIME/
漢羅版:
台語處境
Lîm Jū-khái

今年《原住民族語言發展法》5 26 tī 立法院 3 讀通過,koh tī 6 14 公布 ah。暗含beh 爭取法定地位 ê 意圖 kap 共識 ê 《客家基本法》修正草案也 kín-beh 立法院。情勢看 tio̍h bē-báim̄-koh m̄-thang koh kan-ta 放屁安狗心niâHe lóng 是蔡英文選舉ê 政見,真好,lán 真贊同,也ǹg-bāng in 趕緊 提出具體 ê 實施方案,緊 kā beh beh ê 台灣本土語言救--toaih

in 原住民 kap 客家lóng 有官方 ê 委員會,ta̍klóng thang 編幾 ê 預算 落去做 ta̍k 族群事工。Kan-ta lán 台語族群無,政府機關連名 to͘ m̄ hō͘ lán ka-kī 號。Ngī kā lán ê 母語法定做臺灣閩南語,如今連臺灣mā bē-sái 用,直接叫做 閩南語。獨獨1 ê文化部用臺語

Ah 鬧熱根根 1 khùn 成大khùn ê《國家語言發展法》soah 猶靜 chiauh-chiauh。台語委員會也 無可能 hō͘ lán 設立,lán koh 退 1 kan-ta 要求設立台語電視台  ǹg-bāng thang 創造 kap 楦闊 普遍 使用台語 台語 ê 空間 機會 kap 生活,結局 kàu taⁿ 也是  chia̍h kan-ta giàn

Tī chit-má 台語教育界,iah 民間人,chōe-chōe 人對法定 ê閩南語 名稱 bô-ta-ôa 妥協,雖然lán tio̍h 不目,也tio̍h 吞忍。 Koh tio̍h ka-kī 安慰講 koh ē-tàng 貢獻 1 kóa 心神kap khùi tī chhui-sak台語 tio̍h 有價值 ah。人 nā kā lán khioh tio̍h 吞忍。新婦á 地位 kap 待遇,實在祝委屈兼使人鬱卒憤慨。Chit 款情況 beh kàu tī chiah thang 改觀 lehǸg chit ê 政府 kám 有機會?Lán 真悲觀。

是講,現今科技進步,語言文字電子化lóng 利便 ahChe 也是  chit-má 訊息交流 ê 主要潮流ah,甚至連生理場也真 chōe  sóa chiūⁿ 網路。Che 也是 lán 台語 ê 機會iā-kú-káⁿ?所致,語言轉文字 ê kap 寫當然要緊。

Lán 台語社群也無應該屈chiú tī 教學chit chân生活ta̍k 方面lán lóng tio̍h 開闢使用空間。資訊技術方面,lán 台語 ê 工具也真好用,有網路 ê 字辭典,iah-koh tih ta̍k 種系統 thang ê 台語 輸入法。尤其是羅馬字輸入完全無問題,無論 tī iphone ipad[1] iah Android[2] ê 隨身3Ciah Windows kap Mac[3] kè to͘ 無問題,就算做 Linux-base ê 其他系統也有。

Lán 知影 google in kō͘ 數量極大 ê data 運算 , ē-sái hō͘ lán chhōe tio̍h 關鍵資料,in 毋免 bat 任何語言文字。 Che sī 電腦演算ê 厲害。 Koh 進1 步, in 也ē-tàng kā 語音模擬出來, 所致,in chit-má koh 有 提供 語音輸入法。Khah 主要 ê 世界語言差不多 lóng 有, 連廣東話也有 lioh!


Lán 寫台語, 無論你寫傳統白話字, iah sī 教育部台羅式羅馬字, beh 轉換, 電腦程式做 tio̍h lóng 真輕省有力,工具也便便。 M̄-koh 你 nā 寫漢字 tio̍h 無chit款利便, koh khah tī 文 白 鉤破音 beh 轉換 iah是 beh 做 語音合成, 分析 lóng khah lô-thi, koh  20 tang tio̍h  讀無 ah。 所致, lán 建議 ta̍k-ê beh 寫 台語 tio̍h 寫 羅馬字。 In chit-má 中文mā 盡量 kā 鉤破音 消除 ah 講, lán nā 漢字 sa leh m̄ 放 鉤破是 帶身命無法度卸身離, án-ni beh 做 現代化 真正 有  ū khah 困難。

M̄-koh,教育部無意思盡力 chhui-sak 羅馬字書寫,in 堅持漢字書寫 khah 正範。chōe 時間精神kap金錢 hē tī chhiau-chhōe 漢字 本字正字 kap 造字 nih 。自án-ni chōe 台語 gâutòe 教育部leh lin-long se̍h chhiau-chhōe in siōng kah-ì ê 字。He 根本kap 現代語文教育無sáⁿ tī-tāi。結局浪費chōe-chōe 專家學者ê 智慧,kap 全國老師 學生 ê 精神 kap 耐性。

教室nih 選用 ê 教材脫離生活,o̍h 台語 pìⁿ 做表演用途,1 1 kái 語文競賽出張 niâ。結果hit款表演性質ê 活動參與比賽台語 ê mā 1 1 年少去。He m̄-sī 正常ê 語文教育lah。也 有人講 lán 台語 ê 文章無夠thang 用來上課。確實台語詞 tòe bē-tio̍h 現代生活 ê 變化,he 是長期 hō͘ 政府迫害ê 結果。而且事實台語 冊真 oh 銷,全國hiah chōe 母語老師lioh,新台語文學雜誌竟然招 300 ê 訂戶。Ah 結局台語 ê sìⁿ命失力,台語 本底固有ê 內容直直消磨透薄去,另 1 方面koh 無力 thang tòe 時代創造增加 ê 文化。

Koh 1 項,有幾ā ê 少年老母,gín-á iáu少歲,in beh in 台語,也真認真教,成果也 bē-bái。是講,in kā gín-á chhōa 出去,kui 台灣soah bô thang 台語。連日本人 tō͘ kā 學校教ê台灣國語誤會做 Taiwanese ah講。Lán 台語 ê sī-tōa人連kap ka-kī ê to͘ 普遍無beh講台語,台語 beh toh 用?昨昏張教授 chiah 1 張統計講,chit-má ê gín-á 1 ē-hiáu ê 語言是台語--ê kan-ta 5% niâChe 顯明lán台語環境iáu teh 受政府官方政策teh壓制。雖然也有人樂觀講 lán 台語 經過日本統治 to͘ chhui bē ahchit-chūn jú chhui bē lahM̄-kuán-ni 惡性循環落去,tio̍h 悲觀ê 人講台語 thang koh 30 tang niâLán tio̍h 實在心驚膽寒,soah 無話thang ìn

是講,lán 實際有科技工具hō͘ lán 傳播交流ke 足利便koh 進步,koh jú chōe 少年人肯 o̍h 台語,koh lán ê 台語 資料庫也真chōeChhui-sak 台語,lán 到底欠siáⁿ貨?Kám 是電視台?Kám 是委員會?




[1] iOS hē-thóng ēng Lohankha台語輸入法http://lohankha.tw/
[3] Windows kap Mac lóng ē-sái ēng FHL Taigi-Hakka IME 信望愛台語客語輸入法 http://taigi.fhl.net/TaigiIME/

沒有留言:

張貼留言

Iū-koh leh siá he ah

 Iū-koh leh siá he ah bô thâu bô bóe Khoài pō͘ oh kái--ê  In-iû lâng bat  kā i kiò-chòe si-jîn sim-koaⁿ tòe kha-chhng phû kah pòaⁿ-thiⁿ-tén...