Tâi-gí chhù-kéng
（Lîm Jū-khái）
Kin-nî《原住民族語言發展法》5 goe̍h 26 tī li̍p-hoat-īⁿ 3 tha̍k thong-kòe，koh tī 6 goe̍h 14 kong-pò͘ ah。Àm-hâm beh cheng-chhu hoat-tēng tē-ūi ê ì-tô͘ kap kiōng-sek ê 《客家基本法》修正草案 iā kín-beh sàng li̍p-hoat-īⁿ。Chêng-sè khòaⁿ tio̍h bē-bái，m̄-koh m̄-thang koh-chài kan-ta pàng-phùi an káu-sim niâ。He lóng sī Chhòa Eng-bûn soán-kí ê chèng-kiàn，chin hó，lán chin chàn-tông，iā ǹg-bāng in kóaⁿ-kín thê-chhut kū-thé ê si̍t-si hong-àn，kín kā beh-sí beh-sí ê Tâi-oân pún-thó͘ gí-giân kiù--toaih。
（Lîm Jū-khái）
Kin-nî《原住民族語言發展法》5 goe̍h 26 tī li̍p-hoat-īⁿ 3 tha̍k thong-kòe，koh tī 6 goe̍h 14 kong-pò͘ ah。Àm-hâm beh cheng-chhu hoat-tēng tē-ūi ê ì-tô͘ kap kiōng-sek ê 《客家基本法》修正草案 iā kín-beh sàng li̍p-hoat-īⁿ。Chêng-sè khòaⁿ tio̍h bē-bái，m̄-koh m̄-thang koh-chài kan-ta pàng-phùi an káu-sim niâ。He lóng sī Chhòa Eng-bûn soán-kí ê chèng-kiàn，chin hó，lán chin chàn-tông，iā ǹg-bāng in kóaⁿ-kín thê-chhut kū-thé ê si̍t-si hong-àn，kín kā beh-sí beh-sí ê Tâi-oân pún-thó͘ gí-giân kiù--toaih。
Lâng in goân-chū-bîn kap kheh-ka lóng ū koaⁿ-hong ê úi-oân-hōe，ta̍k-nî lóng thang phian kúi-ā ek ê ī-sǹg lo̍h-khì chò ta̍k-hāng cho̍k-kûn sū-kang。Kan-ta lán Tâi-gí cho̍k-kûn bô，tī chèng-hú ki-koan liân miâ to͘ m̄ hō͘ lán ka-kī hō。Ngī kā lán ê bó-gí hoat-tēng chò 臺灣閩南語，jî-kim liân臺灣mā bē-sái ēng，ti̍t-chiap kiò chò閩南語。To̍k-to̍k 1 ê bûn-hòa-pō͘ iōng “臺語”。
Ah lāu-jia̍t kún-kún 1 khùn chiâⁿ tōa khùn ê《國家語言發展法》soah iáu chēng chiauh-chiauh。Tâi-gí úi-oân-hōe iā bô khó-lêng hō͘ lán siat-li̍p，lán koh thòe 1 pō͘ kan-ta iàu-kiû siat-li̍p Tâi-gí tiān-sī-tâi ǹg-bāng thang chhòng-chō kap hùn-khoah phó͘-phiàn sú-iōng Tâi-gí ê khong-kan ki-hōe kap seng-oa̍h，kiat-kio̍k kàu taⁿ iā sī chia̍h bô kan-ta giàn。
Tī chit-má Tâi-gí kàu-io̍k kài，iah-sī bîn-kan lâng，chōe-chōe lâng tùi hoat-tēng ê閩南語 miâ-chheng bô-ta-ôa thò-hia̍p，sui-jiân lán-lâng khòaⁿ tio̍h put-bo̍k，iā tio̍h thun-lún。 Koh tio̍h ka-kī an-ùi kóng koh ē-tàng kòng-hiàn 1 kóa sim-sîn kap khùi-la̍t tī chhui-sak Tâi-gí tio̍h ū kè-ta̍t ah。Lâng nā kā lán khioh-chhiò iā tio̍h thun-lún。Sim-pū-á tē-ūi kap thāi-gū，si̍t-chāi chiok úi-khut kiam sú lán-lâng ut-chut hùn-khài。Chit khoán chêng-hóng beh kàu tī-sî chiah thang kai-koán leh？Ǹg chit ê chèng-hú kám ū ki-hōe？Lán chin pi-koan。
Sī-kóng，hiān-kim kho-ki chìn-pō͘，gí-giân bûn-jī tiān-chú-hòa lóng chin lī-piān ah。Che iā sī chit-má sìn-sit kau-liû ê chú-iàu hong-sek ah，sīm-chì liân seng-lí tiûⁿ iā chin chōe sóa chiūⁿ bāng-lō͘。Che iā sī lán Tâi-gí ê ki-hōe iā-kú-káⁿ？Só͘-tì，gí-giân choán bûn-jī ê tha̍k kap siá tong-jiân jú lâi jú iàu-kín。
Lán Tâi-gí siā-kûn iā bô èng-kai khut-chiú tī kàu-ha̍k chit chân，tī seng-oa̍h ta̍k hong-bīn lán lóng tio̍h khui-phiah sú-iōng khong-kan。Tī chu-sìn kì-sūt hong-bīn，lán Tâi-gí ê kang-khū iā chin hó ēng，ū bāng-lō͘ téng ê jī-sû-tián，iah-koh ū tih ta̍k chióng hē-thóng thang ēng ê Tâi-gí su-ji̍p-hoat。Iû-kî sī LÔ-MÁ-JĪ su-ji̍p oân-choân bô būn-tôe，bô-lūn tī iphone ipad[1] iah-sī android[2] ê sûi-sin 3C，iah-sī Windows kap Mac[3] kè to͘ bô būn-tôe，chiū sǹg-chò Linux-base ê kî-tha hē-thóng iā ū。
Lán chai-iáⁿ google in kō͘ sò͘-liōng ke̍k-tōa ê data ūn-sǹg ， ē-sái hō͘ lán chhōe tio̍h koan-kiān chu-liāu，in m̄-bián bat jīm-hô gí-giân bûn-jī。 Che sī tiān-náu ián-soàn ê lī-hāi。 Koh chìn 1 pō͘ ， in iā ē-tàng kā gí-im bô͘-gí chhut-lâi，só͘-tì， in chit-má koh ū thê-kiong gí-im su-ji̍p-hoat。Khah chú-iàu ê sè-kài gí-giân chha-put-to lóng ū， liân Kńg-tang-ōe iā ū lioh！Chit hāng chìn-pō͘ tùi lán beh chòe gí-giân ho̍k-io̍k kám m̄-sī chin ū-la̍t？Lán kám bē-sài ta̍h chit ê ki-hōe kap lī-iōng chit ê kang-khū？
Lán siá Tâi-gí，bô-lūn lí siá thoân-thóng pe̍h-ōe-jī， iah sī kàu-io̍k-pō͘ kui-hoān ê Tâi-lô-sek lô-má-jī， beh choán-ōaⁿ， tiān-náu thêng-sek chòe tio̍h lóng chin khin-séng ū-la̍t， kang-khū iā piān-piān。 M̄-koh lí nā siá hàn-jī tio̍h bô chit-khoán lī-piān， koh-khah tī bûn pe̍h kau-phòa im， beh choán-ōaⁿ iah-sī beh chòe gí-im ha̍p-sêng， hun-sek lóng khah lô-thi， koh 20 tang tio̍h thak bô ah。 Só͘-tì， lán kiàn-gī ta̍k-ê beh siá Tâi-gí tio̍h siá lô-má-jī。 In chit-má Tiong-bûn mā chīn-liōng siau-tû kau-phòa-im ah kóng， lán nā hàn-jī sa leh m̄ pàng kau-phòa-im sī tài-sin-miā bô hoat-tō͘ sià-sin-lī， án-ni beh chòe hiān-tāi hòa chin-chiàⁿ ū khah khùn-lân。
M̄-koh，kàu-io̍k-pō͘ bô ì-sù chīn-la̍t chhui-sak lô-má-jī su-siá，in kian-chhî hàn-jī su-siá khah chiàⁿ-pān。Kā chiok chōe sî-kan cheng-sîn kap kim-chîⁿ hē tī chhiau-chhōe hàn-jī pún-jī chiàⁿ-jī kap chō jī nih。Chū án-ni chiok chōe Tâi-gí gâu-lâng tòe kàu-io̍k-pō͘ leh lin-long se̍h chhiau-chhōe in siōng kah-ì ê jī。He kun-pún kap hiān-tāi gí-bûn kàu-io̍k bô sáⁿ tī-tāi。Kiat-kio̍k lōng-hùi chōe-chōe choan-ka ha̍k-chiá ê tì-hūi，kap choân-kok lāu-su ha̍k-seng ê cheng-sîn kap nāi-sèng。
Kàu-sek lih soán iōng ê kàu-châi thoat-lī seng-oa̍h，o̍h Tâi-gí pìⁿ chò piáu-ián iōng tô͘，1 nî 1 kái gí-bûn kēng-sài chhut-tiûⁿ niâ。Kiat-kó hit-khoán piáu-ián sèng-chit--ê oa̍h-tāng chham-ú pí-sài Tâi-gí ê lâng mā-sī 1 nî 1 nî chió khì。He m̄-sī chèng-siông ê gí-bûn kàu-io̍k lah。Iā ū lâng kóng lán Tâi-gí ê bûn-chiuⁿ bô kàu thang ēng lâi siōng-khò。Khak-si̍t Tâi-gí sû tòe bē-tio̍h hiān-tāi seng-oa̍h ê piàn-hòa，he sī tn̂g-kî hō͘ chèng-hú pek-hāi ê kiat-kó。Jî-chhiáⁿ sū-si̍tTâi-gí chheh chin oh siau，choân-kok hiah chōe bó-gí lāu-su lioh，sin Tâi-gí bûn-ha̍k cha̍p-chì kèng-jiân chio bô 300 ê tiāⁿ-hō͘。Ah kiat-kio̍k Tâi-gí ê sìⁿ-miā sit la̍t，Tâi-gí pún-té kò͘-iú ê lōe-iông ti̍t-ti̍t siau-mô͘ thàu-po̍h khì，lēng 1 hong-bīn koh bô la̍t thang tòe sî-tāi chhòng-chō cheng-ka sin-ê bûn-hòa。
Koh 1 hāng，ū kúi-ā ê siàu-liân lāu-bú，gín-á á chió-hòe，in siūⁿ-beh kà in Tâi-gí，iā chin jīn-chin kà，sêng-kó iā bē-bái。Sī-kóng，in kā gín-á chhōa chhut-khì，kui Tâi-oân soah bô tè thang ēng Tâi-gí。Liân Ji̍t-pún-lâng tō͘ kā ha̍k-hāu kà ê Tâi-oân kok-gí gō͘-hoe chòTaiwanese ah kóng。Lán Tâi-gí ê sī-tōa lâng liân kap ka-kī ê sun to͘ phó͘-phiàn bô beh kóng Tâi-gí，Tâi-gí beh toh ēng？Cha-hng Tiuⁿ kàu-siū chiah tah 1 tiuⁿ thóng-kè kóng，chit-má ê gín-á thâu 1 chióng ē-hiáu ê gí-giân sī Tâi-gí--ê kan-ta 5% niâ。Che hián-bêng lán Tâi-gí khoân-kéng iáu teh siū chèng-hú koaⁿ-hong chèng-chhek ap-chè。Sui-jiân iā ū lâng lo̍k-koan kóng lán Tâi-gí keng-kòe Ji̍t-pún thóng-tī to͘ chhui bē sí ah，chit-chūn jú chhui bē sí lah。M̄-ku，án-ni ok-sèng sûn-khoàn lo̍h-khì，tio̍h ū jú pi-koan ê lâng kóng Tâi-gí thang koh oa̍h 30 tang niâ。Lán thiaⁿ tio̍h si̍t-chāi sim kiaⁿ tám hân，soah bô ōe thang ìn。
Sī-kóng，lán si̍t-chè ū kho-ki kang-khū hō͘ lán thoân-pò͘ kau-liû ke chiok lī-piān koh chìn-pō͘，koh ū jú lâi jú chōe siàu-liân lâng khéng o̍h Tâi-gí，koh lán ê Tâi-gí chu-liāu khò͘ iā chin chōe。Chhui-sak Tâi-gí，lán tàu-té khiàm siáⁿ hòe？Kám sī tiān-sī-tâi？Kám sī úi-oân-hōe？
[2] Android ēng 台語輸入法-TaigIME2 https://play.google.com/store/apps/details?id=fr.magistry.taigime2&hl=zh_TW
iah-sī Phah Tâi-gí 臺語輸入法 https://play.google.com/store/apps/details?id=com.taccotap.phahtaigi&hl=zh_TW
iah-sī Phah Tâi-gí 臺語輸入法 https://play.google.com/store/apps/details?id=com.taccotap.phahtaigi&hl=zh_TW
[3] Windows kap Mac lóng ē-sái ēng FHL
Taigi-Hakka IME 信望愛台語客語輸入法 http://taigi.fhl.net/TaigiIME/
漢羅版：
漢羅版：
台語處境
Lîm Jū-khái
今年《原住民族語言發展法》5 月 26 tī 立法院 3 讀通過，koh tī 6 月 14 公布 ah。暗含beh 爭取法定地位 ê 意圖 kap 共識 ê 《客家基本法》修正草案也 kín-beh
送 立法院。情勢看 tio̍h bē-bái，m̄-koh m̄-thang koh再 kan-ta 放屁安狗心niâ。He lóng 是蔡英文選舉ê 政見，真好，lán 真贊同，也ǹg-bāng in 趕緊 提出具體 ê 實施方案，緊 kā beh死 beh死 ê 台灣本土語言救--toaih。
人in 原住民 kap 客家lóng 有官方 ê 委員會，ta̍k年lóng thang 編幾-ā 億 ê 預算 落去做 ta̍k項 族群事工。Kan-ta lán 台語族群無，tī 政府機關連名 to͘ m̄ hō͘ lán ka-kī 號。Ngī kā lán ê 母語法定做臺灣閩南語，如今連臺灣mā bē-sái 用，直接叫做 閩南語。獨獨1 ê文化部用 “臺語”。
Ah 鬧熱根根 1 khùn 成大khùn ê《國家語言發展法》soah 猶靜 chiauh-chiauh。台語委員會也 無可能 hō͘ lán 設立，lán koh 退 1 步kan-ta 要求設立台語電視台 ǹg-bāng thang 創造 kap 楦闊 普遍 使用台語 台語 ê 空間 機會 kap 生活，結局 kàu taⁿ 也是 chia̍h
無 kan-ta giàn。
Tī chit-má 台語教育界，iah是 民間人，chōe-chōe 人對法定 ê閩南語 名稱 bô-ta-ôa 妥協，雖然lán 人 看tio̍h 不目，也tio̍h 吞忍。 Koh tio̍h ka-kī 安慰講 koh ē-tàng 貢獻 1 kóa 心神kap khùi力 tī chhui-sak台語 tio̍h 有價值 ah。人 nā kā lán
khioh笑 也tio̍h 吞忍。新婦á 地位 kap 待遇，實在祝委屈兼使人鬱卒憤慨。Chit 款情況 beh kàu tī時 chiah
thang 改觀 leh？Ǹg chit ê 政府 kám 有機會？Lán 真悲觀。
是講，現今科技進步，語言文字電子化lóng 真 利便 ah。Che 也是 chit-má 訊息交流 ê 主要潮流ah，甚至連生理場也真 chōe sóa chiūⁿ 網路。Che 也是 lán 台語 ê 機會iā-kú-káⁿ？所致，語言轉文字 ê 讀 kap 寫當然jú來jú要緊。
Lán 台語社群也無應該屈chiú tī 教學chit chân，tī 生活ta̍k 方面lán lóng tio̍h 開闢使用空間。Tī 資訊技術方面，lán 台語 ê 工具也真好用，有網路 頂 ê 字辭典，iah-koh 有 tih ta̍k 種系統 thang 用 ê 台語 輸入法。尤其是羅馬字輸入完全無問題，無論 tī
iphone ipad[1]
iah是 Android[2]
ê 隨身3C，iah是 Windows kap Mac[3]
kè to͘ 無問題，就算做 Linux-base ê 其他系統也有。
Lán 知影 google in kō͘ 數量極大 ê data 運算 ， ē-sái hō͘ lán chhōe tio̍h 關鍵資料，in 毋免 bat 任何語言文字。 Che sī 電腦演算ê 厲害。 Koh 進1 步， in 也ē-tàng kā 語音模擬出來， 所致，in chit-má koh 有 提供 語音輸入法。Khah 主要 ê 世界語言差不多 lóng 有， 連廣東話也有 lioh！
Lán 寫台語， 無論你寫傳統白話字， iah sī 教育部台羅式羅馬字， beh 轉換， 電腦程式做 tio̍h lóng 真輕省有力，工具也便便。 M̄-koh 你 nā 寫漢字 tio̍h 無chit款利便， koh khah tī 文 白 鉤破音 beh 轉換 iah是 beh 做 語音合成， 分析 lóng khah lô-thi， koh 20 tang tio̍h 讀無 ah。 所致， lán 建議 ta̍k-ê beh 寫 台語 tio̍h 寫 羅馬字。 In chit-má 中文mā 盡量 kā 鉤破音 消除 ah 講， lán nā 漢字 sa leh m̄ 放 鉤破是 帶身命無法度卸身離， án-ni beh 做 現代化 真正 有 ū khah 困難。
Lán 知影 google in kō͘ 數量極大 ê data 運算 ， ē-sái hō͘ lán chhōe tio̍h 關鍵資料，in 毋免 bat 任何語言文字。 Che sī 電腦演算ê 厲害。 Koh 進1 步， in 也ē-tàng kā 語音模擬出來， 所致，in chit-má koh 有 提供 語音輸入法。Khah 主要 ê 世界語言差不多 lóng 有， 連廣東話也有 lioh！
Lán 寫台語， 無論你寫傳統白話字， iah sī 教育部台羅式羅馬字， beh 轉換， 電腦程式做 tio̍h lóng 真輕省有力，工具也便便。 M̄-koh 你 nā 寫漢字 tio̍h 無chit款利便， koh khah tī 文 白 鉤破音 beh 轉換 iah是 beh 做 語音合成， 分析 lóng khah lô-thi， koh 20 tang tio̍h 讀無 ah。 所致， lán 建議 ta̍k-ê beh 寫 台語 tio̍h 寫 羅馬字。 In chit-má 中文mā 盡量 kā 鉤破音 消除 ah 講， lán nā 漢字 sa leh m̄ 放 鉤破是 帶身命無法度卸身離， án-ni beh 做 現代化 真正 有 ū khah 困難。
M̄-koh，教育部無意思盡力 chhui-sak
羅馬字書寫，in 堅持漢字書寫 khah 正範。Kā 足chōe 時間精神kap金錢 hē tī chhiau-chhōe 漢字 本字正字 kap 造字 nih 。自án-ni 足 chōe 台語 gâu人tòe 教育部leh lin-long se̍h chhiau-chhōe in siōng
kah-ì ê 字。He 根本kap 現代語文教育無sáⁿ tī-tāi。結局浪費chōe-chōe 專家學者ê 智慧，kap 全國老師 學生 ê 精神 kap 耐性。
教室nih 選用 ê 教材脫離生活，o̍h 台語 pìⁿ 做表演用途，1 年 1 kái 語文競賽出張 niâ。結果hit款表演性質ê 活動參與比賽台語 ê 人mā 1 年1 年少去。He m̄-sī 正常ê 語文教育lah。也 有人講 lán 台語 ê 文章無夠thang 用來上課。確實台語詞 tòe bē-tio̍h 現代生活 ê 變化，he 是長期 hō͘ 政府迫害ê 結果。而且事實台語 冊真 oh 銷，全國hiah chōe 母語老師lioh，新台語文學雜誌竟然招 無300 ê 訂戶。Ah 結局台語 ê sìⁿ命失力，台語 本底固有ê 內容直直消磨透薄去，另 1 方面koh 無力 thang tòe 時代創造增加 新ê 文化。
Koh 1 項，有幾ā ê 少年老母，gín-á iáu少歲，in 想beh 教 in 台語，也真認真教，成果也 bē-bái。是講，in kā gín-á chhōa 出去，kui 台灣soah bô 塊thang 用 台語。連日本人 tō͘ kā 學校教ê台灣國語誤會做 Taiwanese ah講。Lán 台語 ê sī-tōa人連kap ka-kī ê 孫to͘ 普遍無beh講台語，台語 beh toh 用？昨昏張教授 chiah 貼1 張統計講，chit-má ê
gín-á 頭1 種ē-hiáu ê 語言是台語--ê kan-ta 5% niâ。Che 顯明lán台語環境iáu teh 受政府官方政策teh壓制。雖然也有人樂觀講 lán 台語 經過日本統治 to͘ chhui bē死 ah，chit-chūn jú chhui
bē 死 lah。M̄-ku，án-ni 惡性循環落去，tio̍h 有jú 悲觀ê 人講台語 thang koh 活30 tang niâ。Lán 聽tio̍h 實在心驚膽寒，soah 無話thang ìn。
是講，lán 實際有科技工具hō͘ lán 傳播交流ke 足利便koh 進步，koh 有jú 來 jú chōe 少年人肯 o̍h 台語，koh lán ê 台語 資料庫也真chōe。Chhui-sak 台語，lán 到底欠siáⁿ貨？Kám 是電視台？Kám 是委員會？
[2] Android ēng 台語輸入法-TaigIME2 https://play.google.com/store/apps/details?id=fr.magistry.taigime2&hl=zh_TW
iah-sī Phah Tâi-gí 臺語輸入法 https://play.google.com/store/apps/details?id=com.taccotap.phahtaigi&hl=zh_TW
iah-sī Phah Tâi-gí 臺語輸入法 https://play.google.com/store/apps/details?id=com.taccotap.phahtaigi&hl=zh_TW
沒有留言:
張貼留言